امام محمد باقر(علیه السلام) در روز اول رجب سال ۵۷ هجری در مدینه منوره دیده به جهان گشود، این روز بر تمامی دوستداران خاندان پاک و مطهر پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) مبارک باد. به همین مناسبت مفدا مازندران یادداشتی کوتاه راجع به زندگانی و فضایل آن بزرگوار تقدیم شما می‌نماید.

نام آن حضرت “محمّد” و کنیه آن بزرگوار “أبا جعفر” بود، و از طرف رسول گرامی اسلام ملقب به “باقر” شده بود، و در بین مردم معروف به “باقر العلوم” به معنی شکافنده علوم گشته بود، و علت هم آن بود که در زمان آن حضرت زمینه مساعدی برای نشر علوم و معارف اسلامی پدیدار شد که تا زمان امامت فرزند بزرگوارشان یعنی امام صادق(علیه السلام) امتداد یافت، و بیشتر روایاتی که در دست است از این دو امام بزرگوار است، و در زمان ایشان بود که عده زیادی از محضرشان استفاده کرده و معارف اسلام و علوم آل محمد(صلی الله علیه وآله) را در سر تا سر دنیای اسلام منتشر کردند.

پدر بزرگوار امام محمد باقر(ع) حضرت امام زین العابدین (علیه السلام)، و مادر مکرمه آن حضرت دختر امام مجتبی (علیه السلام) به نام “ام عبدالله” و از این جهت آن حضرت از پدر و مادر منتسب به خاندان گرامی رسول اکرم (صلی الله علیه وآله) بودند.

سیره علمی و فرهنگی امام محمد باقر علیه السلام

امام باقر(ع) در دوران امامت خویش، با وجود شرایط نامساعدی که بر عرصه فرهنگ اسلامی سایه افکنده بود، با تلاشی جدّی و گسترده نهضتی بزرگ را در زمینه علم و پیشرفت‌های آن طراحی کرد. تا جایی که این جنبش دامنه دار به بنیان گذاری و تأسیس یک دانشگاه بزرگ و برجسته اسلامی انجامید که پویایی و عظمت آن در دوران امام صادق(ع)، به اوج خود رسید.

امام با برقراری حوزه درس، با کج اندیشی‌ها، زدودن چالش‌های علمی، تحکیم مبانی معارف و اصول ناب اسلامی با تکیه بر آیات رهنمون‌گر قرآن مبارزه کرد و تمام ابواب فقهی و اعتقادی را از دیدگاه قرآن بررسی کرد و به پرورش دانشمندان و فرهیختگان عصر خود و جنبش بزرگ علمی کمر بست؛ به گونه ای که دانشمندی چون “جابر بن یزید جعفی” هر گاه می‌خواست سخنی در باب علم به میان آوردـ با آن توشه‌ای که از دانش داشت، می‌گفت: “جانشین خدا و میراث‌دار دانش پیامبران محمد بن علی(ع) برایم این گونه گفت” و به دلیل ناچیز دیدن موقعیت علمی خود در برابر جایگاه امام، از خود نظری به میان نمی‌آورد.

حضرت امام محمّد باقر (ع) در فضل و دانش سرآمد دانشمندان و ضرب المثل همگان بود، و در وصف علم و دانش او شعرا و نویسندگان اشعاری سروده و قلم فرسایی‌ها کرده‌اند.

گوشه ای از فضایل و مناقب آن حضرت:

حضرت امام محمّد باقر(علیه السلام) از میان برادران خویش جانشین پدرش علی بن الحسین(علیهما السلام) و وصی و امام پس از او بود، و در فضیلت، و دانش، و زهد و بزرگواری بر همگان برتری داشت. مرحوم مفید در این باره می نویسد: از همه برادران در میان شیعه و سنّی نامش بلندتر و در قدر و مرتبه بزرگ تر بود، و از هیچ یک از فرزندان امام حسن و امام حسین (علیهما السلام) آن اندازه از علم دین و آثار و روایات و علوم قرآن و فنون مختلف آشکار نشد که از آن حضرت به ظهور پیوست، و بازماندگان از صحابه رسول خدا (ص) و بزرگان از تابعان و رؤسای فقهای مسلمین همگی معالم دین و احکام را از این بزرگوار روایت کرده‌اند، و در فضل و دانش سرآمد دانشمندان و ضرب المثل همگان بود، و در وصف علم و دانش او شعرا و نویسندگان اشعاری سروده و قلم فرسایی ها کرده‌اند.