فاطمه مشهور به حضرت معصومه(س) دختر امام کاظم(ع) و خواهر امام رضا(ع) است.
او که برای دیدار با امام رضا(ع) به ایران مسافرت کرد، در راه بیمار شد و در قم درگذشت و همان‌جا دفن شد. در منابع تاریخی اطلاعات زیادی درباره زندگی‌نامه حضرت معصومه(س) از جمله تاریخ تولد و وفات وی ثبت نشده است.
شیعیان فاطمه معصومه(س) را بزرگ می‌دارند، برای زیارت او اهمیت قائل‌اند و روایاتی درباره او نقل می‌کنند که از شفاعت وی برای شیعیان سخن گفته شده و بهشت پاداش زیارت او دانسته شده است. همچنین می‌گویند پس از حضرت زهرا(س)، او تنها زنی است که از امامان برای او زیارتنامه روایت شده است.
مرقد حضرت معصومه(س) در قم واقع شده است.
اطلاعات کم درباره حضرت معصومه
به گفته ذبیح‌الله محلاتی در کتاب ریاحین الشریعه، اطلاعات چندانی درباره زندگی حضرت معصومه در دست نیست؛ ازجمله تاریخ تولد و وفات، میزان عمر، اینکه چه زمانی از مدینه حرکت کرده و آیا پیش از شهادت امام رضا(ع) فوت کرده است یا پس از آن، در تاریخ ثبت نشده است.[۱]
دودمان
فاطمه معصومه، دختر امام کاظم(ع) و خواهر امام رضا(ع) است. شیخ مفید در الارشاد در میان دختران امام کاظم(ع) از دو دختر به نامهای فاطمهٔ کبرا و فاطمهٔ صغرا نام برده، اما مشخص نکرده کدام‌یک حضرت معصومه هستند. ابن‌جوزی از علمای اهل‌سنت در قرن ششم قمری هم به چهار دختر به نام فاطمه در میان دختران امام کاظم اشاره کرده؛ اما او نیز از اینکه حضرت معصومه کدام‌یک بوده، سخن نگفته است. به‌گفته محمد بن جریر، نویسنده دلائل‌الامامه مادر حضرت معصومه، نجمه‌خاتون نام دارد که مادر امام رضا(ع) نیز هست.
تاریخ تولد و وفات
در منابع قدیمی شیعه، تاریخ‌های ولادت و وفات فاطمه معصومه بیان نشده است. به‌گفته رضا استادی، نخستین کتابی که در آن، تاریخی ذکر شده است، نورالآفاق نوشته جواد شاه‌عبدالعظیمی است[۵] که در سال ۱۳۴۴ق منتشر شد.[۶] در این کتاب، تاریخ ولادت حضرت معصومه ۱ ذی‌القعده سال ۱۷۳ق و تاریخ وفات او ۱۰ ربیع‌الثانی سال ۲۰۱ق ذکر شده و از آن کتاب به دیگر کتابها راه یافته است.[۷] از این‌رو در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران روز اول ذی‌القعده به عنوان روز دختران نامگذاری شده است.[۸] برخی از علما مانند آیت‌الله مرعشی نجفی،[۹] آیت‌الله شبیری زنجانی،[۱۰] رضا استادی[۱۱] و ذبیح‌الله محلاتی[۱۲] با این نظر شاه‌عبدالعظیمی مخالفت کرده و تاریخ‌های ذکر شده در این کتاب را ساختگی دانسته‌اند.
لقب‌ها
معصومه و کریمه اهل بیت لقب‌های مشهور فاطمه دختر امام کاظم(ع) اند.[۱۳] گفته‌اند «معصومه» از روایتی منتسب به امام رضا(ع) اخذ شده است.[۱۴] در این روایت که در زادالمعاد، نوشته محمدباقر مجلسی آمده است، امام رضا(ع) از او با نام معصومه یاد کرده است.[۱۵]
فاطمه معصومه(س) را امروزه «کریمه اهل بیت» هم می‌خوانند.[۱۶] می‌گویند این لقب به خوابی مستند است که سید محمود مرعشی نجفی، پدر آیت‌الله مرعشی نجفی دیده و در آن یکی از ائمه(ع) حضرت معصومه را کریمه اهل‌بیت خوانده است.[۱۷]
ازدواج
به نوشته کتاب ریاحین الشریعه، دانسته نیست که حضرت معصومه(س) ازدواج کرده است یا نه، و فرزند داشته است یا خیر؛[۱۸] با‌این‌همه مشهور است که حضرت معصومه هرگز ازدواج نکرده[۱۹] و دلایلی هم برای ازدواج‌نکردن وی ذکر شده است؛ ازجمله گفته‌اند: او به جهت آن، ازدواج نکرد که همتایی برایش پیدا نشد.[۲۰] همچنین یعقوبی نوشته است: امام کاظم(ع) وصیت کرده بود که هیچ‌یک از دخترانش ازدواج نکنند؛[۲۱] اما به این سخن اشکال کرده‌اند که چنین سفارشی در وصیت‌نامه‌ای که کلینی در کافی از امام کاظم(ع) نقل کرده،[۲۲] نیامده است.[۲۳]
سفر به ایران، ورود به قم و درگذشت
برپایه کتاب تاریخ قم، حضرت معصومه در سال ۲۰۱ قمری برای دیدار برادرش امام رضا(ع) از مدینه راهی ایران شد.[۲۴] بر اساس نقلی که باقرشریف قَرَشی تاریخ‌پژوه شیعه، از کتاب «جوهرة الکلام فی مدح السادة الاعلام» آورده، دلیل مسافرت حضرت معصومه(س) به ایران نامهای بود که امام رضا(ع) برای وی فرستاده بود و در آن از او خواسته بود به نزدش در خراسان برود.[۲۵] در آن زمان ولی‌عهد مأمون خلیفه عباسی بود و در خراسان سکونت داشت. حضرت معصومه در میان راه بیمار شد و درگذشت.[۲۶] به باور سید جعفر مرتضی عاملی، حضرت معصومه(س) در ساوه مسموم و شهید شده است.[۲۷]
درخصوص علت رفتن او به قم دو گزارش وجود دارد: طبق گزارش نخست، وی در ساوه بیمار شد و از همراهانش خواست او را به قم ببرند.[۲۸] بنابر گزارش دوم که نویسنده تاریخ قم آن را درست‌تر دانسته، خود قمی‌ها از او خواستند به قم برود.[۲۹]
حضرت معصومه در قم در خانه شخصی به نام موسی بن خزرج اشعری ساکن شد و پس از ۱۷ روز درگذشت.[۳۰] جنازه او را در قبرستانی به نام بابِلان (حرم کنونی) دفن کردند.[۳۱]
جایگاه نزد شیعیان
علمای شیعه جایگاه والایی برای فاطمه معصومه قائل‌اند و روایاتی درخصوص منزلت او و اهمیت زیارتش نقل می‌کنند. علامه مجلسی در کتاب بحارالانوار به حدیثی از امام صادق(ع) پرداخته که طبق آن، شیعیان با شفاعت حضرت معصومه(س) به بهشت وارد می‌شوند.[۳۲] در فرازی از زیارتنامه فاطمه معصومه هم، از وی درخواست شفاعت شده است.[۳۳]
شوشتری در قاموس الرجال نوشته است: در میان فرزندان فراوانِ امام کاظم(ع)، پس از امام رضا(ع) کسی هم‌پای معصومه نیست.[۳۴] شیخ عباس قمی هم او را برترینِ دختران موسی بن جعفر(ع) دانسته است.[۳۵]وی هم چنان حضرت معصومه را از امام‌زاده‌هایی می‌داند که هم جلیل القدر است و قطعا از فرزندان امام کاظم(ع) است و هم قطعا در همین حرم و مکان مدفون است.[۳۶]
برپایه روایاتی که از امام صادق(ع)، امام کاظم(ع) و امام جواد(ع) نقل شده است، بهشت، پاداش کسی است که فاطمه دختر امام كاظم(ع) را زیارت کند.[۳۷] البته در برخی روایات، پاداش بهشت برای کسی دانسته شده که او را با معرفت و شناخت زیارت کند.[۳۸]
نویسنده کتاب زندگانی کریمه اهل‌بیت(ع)، از محمود انصاری قمی (درگذشت ۱۳۷۷ش) و او از سید نصرالله مستنبط عالم شیعه (درگذشت ۱۳۶۴ش) نقل کرده که در کتاب خطی کشف اللئالی نوشته صالح بن عرندس حلی، عالم شيعه قرن نهم قمری، حدیثی دیده که در آن امام کاظم(ع) خطاب به حضرت معصومه گفته است: «فَداها اَبوها؛ پدرش به فدایش». بر اساس این نقل، امام کاظم(ع) این جمله را پس از آن گفت که حضرت معصومه در نبود امام(ع)، پرسش‌های شیعیان را به درستی پاسخ داد. نویسنده کتاب زندگانی کریمه اهل‌بیت(ع) چنانکه خود گفته، این حدیث را جز این نقل، در کتاب‌های حدیثی نیافته است.[۳۹]
زیارتنامه
علامه مجلسی در کتاب‌های زادالمعاد، بحارالانوار و تحفةالزائر، زیارتنامهای به نقل از امام رضا(ع) برای فاطمه معصومه آورده است. البته او در تحفة الزائر پس از ذکر زیارتنامه، احتمال داده است که متن آن ادامه حدیث امام رضا نباشد و علما آن را افزوده باشند.[۴۱] گفته‌اند حضرت زهرا(س) و حضرت معصومه تنها زنانی‌اند که زیارتنامه مأثور (زیارتنامهای که سند آن به معصوم می‌رسد) دارند.
آستانه مقدس حضرت معصومه
بر مدفن فاطمه معصومه در قم، ابتدا سایبان و سپس قُبّه‌ای بنا کردند. این مدفن به‌تدریج به‌اندازه‌ای گسترش یافت که امروزه بعد از آستان قدس رضوی، باشکوه‌ترین و مشهورترین آرامگاه ایران است. آستانه فاطمه معصومه، از حرم حضرت معصومه، ساختمان‌ها، موقوفات و تشکیلات اداری وابسته به آن تشکیل شده است که بیشترشان در شهر قم قرار گرفته‌اند.
****************
منبع : ویکی شیعه
#موسسه حقوقی و مباشرتی صبای عدالت آریانا