در سال‌های اخیر، تحولات در فناوری‌های نوین سبب شده است که حتی اشخاص عادی با امکان دسترسی به بسیاری از وسایل پیشرفته به جمع‌آوری، ضبط و نگهداری حجم انبوهی از داده‌ها مربوط به حریم خصوصی افراد اقدام کنند. پست الکترونیک در معرض ره‌گیری و نظارت دیگران قرار دارد، به‌طوری‌که شخص دیگری غیر از دریافت‌کننده‌ی پیام می‌تواند به آن پیام دسترسی پیدا کرده و از مفاد آن اطلاع یابد.
رواج سریع فنّاوری عملاً موجب تسهیل در نقض حریم خصوصی داده‌ها و اسرار اشخاص گردیده است. عدم چاره‌اندیشی برای این مسئله باعث خواهد شد، گسترش فناوری اطلاعات نه‌تن‌ها موجب آسایش انسان‌ها نشود، بلکه سبب از بین رفتن آرامش، امنیت و رفاه افراد جامعه خواهد شد. انسانی که پیشرفته‌ترین تجهیزات و امکانات رفاهی برخوردار است، ولی حریم خصوصی داده‌ی او نقض می‌شود، درواقع هیچ‌گونه آسایش و آرامشی نخواهد داشت.
هرچند حریم خصوصی را مفهوم بسیار مبهم دانسته‌اند و تعریف آن را بسیار مشکل دانسته‌اند، [۱]می‌توان گفت حریم خصوصی، قلمرویی از زندگی اشخاص است که به‌هیچ‌وجه مایل نیستند دیگران بدون اجازه‌ی آن‌ها وارد این قلمرو شوند یا از آن آگاهی پیدا کنند. مطابق بند ۱ ماده ۲ لایحه حمایت از حریم خصوصی، حریم خصوصی «قلمروی از زندگی هر شخص است که آن شخص عرفاً یا با اعلان قبلی در چارچوب قانون، انتظار دارد تا دیگران بدون رضایت وی به آن وارد نشوند یا بر آن نگاه یا نظارت نکنند و یا به اطلاعات راجع به آن دسترسی نداشته یا در آن قلمرو وی را مورد تعرض قرار ندهند.»
در فضای مجازی باید میان دو اصطلاح حریم خصوصی و فضای اختصاصی تفاوت قائل شد. ورود دیگران به فضای اختصاصی (مانند دیدن عکس‌های شخصی در صفحه‌ی اختصاصی‌اش در اینستاگرام) جزو خصوصیات ذاتی این عرصه است و منع قانونی ندارد اما نقض حریم خصوصی موضوع دیگری هست که باید به آن توجه شود.
در همین ارتباط یکی از پژوهشگران حقوق فناوری به بررسی رابطه و ماهیت یکی از متداول ترین شیوه وبسایت ها برای نفوذ در حریم خصوصی پرداخته است.اصطلاح کوکی (Cookie) در لغت نوعی «کلوچه شیرین و خوشمزه» است. لکن در ماهیت فنی یک فایل رایانه‌ای است که وب سایتی که مورد بازدید است از مرورگر کاربر می‌خواهد تا آن را ایجاد و بر روی رایانه ذخیره کند و در مراجعات بعدی کاربر به آن وب سایت، هدف از ایجاد آن را به اجرا بگذارد.
به عنوان مثال، کاربر وارد یک وب سایت می‌شود و سرور وب سایت به مرورگر کاربر اعلام می‌کند که می‌تواند وب سایت را در رنگ بندی‌های مختلفی به انتخاب کاربر مشاهده کند. وقتی کاربر رنگ خاصی را انتخاب می‌کند، این انتخاب ذخیره می‌شود و در مراجعات بعدی، رنگ انتخابی از حافظه بازخوانی می‌شود و وب سایت به همان رنگ به کاربر نشان داده می‌شود.
دکتر طاهر حبیب زاده، پژوهشگر حقوق فناوری و عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق با ذکر این مقدمه اظهار می دارد از کاربرد‌های بسیار رایج Cookie در ورود به یک وب سایت (log-in – لاگین/ورود) است. اگر کاربر برای بار اول اجازه ذخیره نام کاربری و پسوورد خود را به یک وب سایت بدهد، مانند وب سایت یاهو برای بررسی ایمیل ها، در دفعات بعدی نیاز به وارد کردن مجدد نام کاربردی و پسوورد نیست. کوکی‌ها این زحمت را بر عهده دارند. در مثال دیگر، در خرید از یک فروشگاه اینترنتی، پس از دادن اطلاعات کاربری برای بار اول و استفاده از Cookie، در دفعات بعدی به صرف ورود به آن وب سایت، امکان خرید فراهم است؛ گویا وب سایت، خریدار را می‌شناسد. این کار‌ها به کمک کوکی‌ها انجام می‌شود. کاربر در هر زمان می‌تواند با استفاده از گزینه settings مرورگر خود، همه Cookieهایی را که تاکنون اجازه داده است، ملاحظه کند و همه یا بخشی از آن‌ها را از طریق مرور گر خود غیرفعال یا دامنه اجازه خود را محدود نماید.
به اعتقاد حبیب زاده باید دقت نمود چون در برخی از موارد، از Cookie به عنوان ردیاب کاربر استفاده می‌شود! اینکه کاربر را رصد کنند که در فضای مجازی به کجا‌ها می‌رود و چه می‌کند و به چه چیز علاقمند است؛ از این داده‌ها در بهترین حالت از نظر مثبت، جهت تولید و ارسال تبلیغات به کاربر در حوزه‌های علاقمندی وی بهره برداری می‌شود. قطعا این رویکرد نقض حریم خصوصی کاربر است، مگر اینکه در زمان ایجاد Cookie، سرور وب سایت موافقت آن را از کاربر گرفته باشد و نظر به اینکه تقریبا هیچ کاربری شرایط و ضوابط ایجاد Cookie را مطالعه نکرده و صرفا اعلام موافقت می‌کند تا فورا به مسیر ادامه دهد، لذا خودخواسته و ناخواسته به ردیابی شدن در فضای مجازی، اجازه می‌دهد!
به همین دلیل، توصیه اکید به عدم اجازه به فعال شدن Cookie هاست، و اگر وب سایتی بدون موافقت با ایجاد Cookie، امکان ادامه گردش در وب سایت را ندهد، که تعداد این وب سایت‌ها کم نیست، خروج از آن وب سایت ارجح است، مخصوصا اینکه در قوانین ایران، دایره روشنی از حریم خصوصی و موارد نقض آن وجود ندارد و از باب «پیشگیری بهتر از درمان است»، توصیه می‌شود تا جایی که امکان دارد از خدمات Cookieها استفاده نشود. شرکت گوگل از خدمات Cookieها در مسیر ردیابی و تعقیب کاربران به شدت بهره می‌برد.
وی در پایان تاکید می کند که اگر گفته می‌شود که Cookie ناقض حریم خصوصی کاربران هستند، نظر به اینکه اجازه ایجاد و فعالیت کوکی‌ها با کاربر است و بدون نظر مثبت وی، امکان فعالیت کوکی‌ها وجود ندارد، این ادعا مردود است. با این حال، اگر وب سایتی که از خدمات Cookie بهره می‌برد، پس از دریافت اطلاعات کاربر، آن را فاش کند یا در اختیار هر شخص ثالث غیرمجاز قرار دهد، قطعا خلاف قوانین ناظر بر رعایت داده‌ها و حریم شخصی کاربران را مرتکب شده است که در برخی از کشورها، جرم انگاری شده است.
*******************************************
منبع:تابناک
#صبای عدالت آریانا
#SAAOK
